Managers maken SWOT-analyses, systeembouwers inventariseren risico’s, adviseurs gebruiken creativiteitstechnieken. Veel van hun methoden en technieken zoals de bovenstaande zijn gebaseerd op een conceptualisatie van het toevallige.  Soms omarmen professionals het onverwachte omdat dit hen mogelijkheden biedt. Vaker bestrijden zij het echter omdat het een verstoring voor de business is.

In dit college behandelt Joep Schrijvers vijf verschillende concepten van toeval die onze cultuur heeft voortgebracht én in de management- en professionele praktijken een bepalende rol spelen. Achtereenvolgens komen voorbij: ‘Kairos’, ‘Fortuna’, ‘kansberekening’, ‘magisch toeval’ en ‘serendipiteit’.

Het oud-griekse Kairos betekent het goede tijdstip: je moment pakken. Dit wordt vooral gezien als dé eigenschap van ondernemers. Fortuna is het blinde toeval van gokkers en speculanten. De zogenaamde schothagelmarketing is erop gebaseerd. Het rekenkundige toevalsbegrip is van recente datum. Het is in de 17e eeuw als bijproduct ontstaan uit een … gokpelletje. In de business en in overheidsbeleid wordt dit het meest gebruikt. Nogal wat topmensen zijn er niet vies van de I Ching te raadplegen of de sterren wanneer een belangrijke investering moet worden gedaan. Zij baseren zich op het magische toevalsbegrip. Ten slotte is er het verschijnsel van de toevallige vondst: serendipiteit. Heel wat innovaties in de techniek komen hier uit voort.

Het college eindigt met een filosofisch-pragmatische reflectie over de vijf toevalsbegrippen. Zij worden gewikt en gewogen voor de professionele praktijk. Telt toeval?

Spreker: dr. Joep Schrijvers

Abraham Maslow heeft ooit opgemerkt dat voor iemand die alleen een hamer heeft, alles eruitziet als een spijker. In een cultuur waarin de computer het belangrijkste instrument is, wordt de gehele wereld getransformeerd tot een database, waarvan de elementen naar believen en zonder einde kunnen worden gerecombineerd. In dit college fileert Jos de Mul met een scherp mes en de nodige humor de gevolgen van de alomtegenwoordige ‘cut & paste’ cultuur. Hij maakt de samenhang duidelijk van op het eerste gezicht los van elkaar staande verschijnselen zoals de multiculturele samenleving, genetische manipulatie, fortuynisme, de teloorgang van het historisch besef, schaatsende moslima’s, digitale beeldbewerking, de Taliban op klompen, glokalisering, artistiek terrorisme, extreme make-overs, ludieke oorlogsvoering, retro-avantgarde, mobiele intimiteit, hiphop sampling, postmodern fundamentalisme, Chinees cynisme, bijeengesurfte scripties, de fusion keuken, zen computers en de Matrix trilogie.

Daarbij gaat hij in het bijzonder in op de implicaties van de ‘database ontologie’ voor organisaties en het bedrijfsleven. Waar een onderneming ooit een historisch verschijnsel was met een in de tijd lokaliseerbaar begin en eind, daar is de hedendaagse organisatie een tijdelijke configuratie in de economische database geworden, waarvan de bedrijfsonderdelen – door strategische acquisities en  afstoting – voortdurend gerecombineerd dienen te worden met het oog op winstmaximalisatie.

Heen en weer zappend tussen de hoogtepunten van enkele millennia wereldwijsheid – van Plato tot Pirsig en van Zen tot  Zizek – baant Jos de Mul een lichtend pad door de posthistorische sensaties van de hedendaagse cultuur. Met een open oog voor de pathologische trekjes van het culturele database delirium, maar niet gehinderd door cultuurpessimisme, toont hij de zin van de verwarring.

Spreker: prof. dr. Jos de Mul

Geen woord is tegenwoordig zo beladen als ‘identiteit’. Waar bestaat die uit? We willen allemaal een individu zijn, maar ook niet buiten de groep vallen. Waarom denken we, dat mensen oprechter zijn als ze hun gevoelens uiten? Zijn vijandbeelden nodig voor een sterke identiteit? Werken wij harder dan ooit? Hoe wordt ons zelfbeeld beïnvloed door de stortvloed van beelden om ons heen? Dit college gaat in op hoe wij onszelf definiëren in tijden van Facebook, WikiLeaks en Twitter, met aandacht voor de rol van werken en reflecteren voor onze identiteitsvorming.

Spreker: dr. Stine Jensen

.. Van radicale middel-matigheid naar inter-esse
Media verbinden mensen met elkaar. Als ze stilvallen, blijkt pas wat een medium is: een relationeel verband. De mediasamenleving als een open weefsel van gelaagde netwerken raakt door loops en feedback in zichzelf verknoopt. Zo geven middelen en media de maat aan en zijn we radicaal middelmatig. Deze ‘condition humaine’ vereist nieuwe concepten. In zijn relationele filosofie toont Henk Oosterling de keerzijde van radicale middelmatigheid: inter-esse als een bestaan (esse) in het tussen (inter). Wat is de concrete betekenis van leiderschap, vakmanschap, integraliteit en duurzaamheid in deze context?

Spreker: dr. Henk Oosterling

... een utopisch perspectief
Hans Achterhuis introduceert het Objectivisme, de in de VS uiterst invloedrijke filosofie van Ayn Rand en analyseert daarbij haar boek ‘Atlas Shrugged’. Daarbij vergelijkt hij deze kapitalistische marktutopie met de socialistische en technische utopieën, waar wij in Europa meer vertrouwd mee zijn. Naast inspirerende en sterke kanten kent de marktutopie ook grenzen en gevaren. Niet elke menselijke relatie of activiteit kan op de markt verhandeld worden. In dit college worden de grenzen van het marktdenken zichtbaar gemaakt.

Docent: prof. dr. Hans Achterhuis

Ad Verbrugge gaat tijdens dit college onder andere in op de controledrang van managers. Er gaat een zekere mate van druk uit van het management. Hij bespreekt uiteenlopende problemen, die zich mede hierdoor voordoen in organisaties en op macro-niveau. Van daaruit werpt hij zijn licht op het ontstaan van de kredietcrisis. Algemeen bezien treedt er een vorm van vervreemding op, is er een kloof zichtbaar in organisaties. Hieraan ligt volgens Ad Verbrugge één gemeenschappelijk kenmerk ten grondslag: een gebrek aan ‘bezieling’ in de samenleving. De noodzaak bestaat tot het ontwikkelen van een gemeenschappelijke taal.

Spreker: dr. Ad Verbrugge

In dit college laat Miriam van Reijen zien dat Benedictus de Spinoza een radicale en effectieve motivatietheorie heeft, omdat hij handelen vanuit passie (lijden) en vanuit leiden (actief) strikt onderscheidt. De vraag is dan: hoe word je van een lijder een leider? Want ‘geen enkele handeling die vanuit een passie wordt verricht, zou niet even goed en zelfs beter vanuit de rede kunnen gebeuren’ stelt hij in zijn Ethica. Deze opvatting komt overeen met ideeën en methoden uit de recente literatuur over rationeel-emotief management en de rationele effectiviteitstraining.

Spreker: dr. Miriam van Reijen

‘Leiderschap’ houdt filosofen al sinds de Oudheid bezig. De leider moet zowel een gemeenschap weven als normen doorbreken. Dat betekent ook dat leiders van meet af aan als moreel ambivalent zijn gezien. René ten Bos belicht deze ambivalentie aan de hand van de 'gestische' dimensie van leiderschap. Tussen de knieval van Willy Brandt en het excuus van corporate leiders zit een wereld van verschil, maar toch gaat het steeds om een geste. Betoogd wordt dat de geste voor een gemeenschap een transformatorisch element in zich bergt.

Spreker: prof. dr. René ten Bos

Over techniek, ethiek en de menselijke natuur
Technologische ontwikkelingen maken de mens steeds meer maakbaar. Hersenimplantaten en medicijnen beïnvloeden onze stemmingen, via embryoselectie kweken we het nageslacht dat we graag willen en met gentherapie passen we ons erfelijk materiaal aan. In dit college bespreekt filosoof Peter-Paul Verbeek de toekomstige implicaties van deze grensvervaging tussen mens en techniek. Hij zoekt niet alleen naar een nieuw begrip van de mens, maar ook naar een nieuwe ethiek, die technische ontwikkelingen ethisch begeleidt en niet als buitenstaander beoordeelt.

Spreker: prof. dr. ir. Peter-Paul Verbeek